Niepełnosprawność

Osoba niepełnosprawna to osoba, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi.

System orzekania o niepełnosprawności osób w Polsce jest zawiły i mało czytelny. Obowiązujące przepisy prawne, w zależności kiedy się ukazały, używają różnego nazewnictwa do tych samych osób niepełnosprawnych. Istnieją stopnie niepełnosprawności, grupy inwalidzkie, opisowe określenia niepełnosprawności stosowane przez ZUS. Niepełnosprawność była i jest orzekana przez różne instytucje i dla różnych celów. Najważniejsze z nich to:

I.A. Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności
orzekają niepełnosprawność osób dorosłych dla celów poza rentowych i przyznają im stopień niepełnosprawności. Od 1.01.2002 r. orzekają również niepełnosprawność dzieci. Obowiązują trzy stopnie niepełnosprawności:

• znaczny,
• umiarkowany,
• lekki.

1. Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
   
   
2. Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.
   
   
3. Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
    
4. Niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.
    
5. Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności osoby, o której mowa w ust. 1 lub 2, nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:
   1. przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
   2. zatrudnienia w formie telepracy.
       
6. Kontrolę w zakresie spełniania warunku, o którym mowa w ust. 5 pkt 1, przeprowadza Państwowa Inspekcja Pracy.

Rodzaje niepełnosprawności oznaczane są według ustalonych kodów:

I. B.Niepełnosprawność dzieci.

Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Niepełnosprawności dzieci, bez przyznawania stopienia niepełnosprawności, orzekają Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

TRYB ODWOŁANIA: od orzeczenia Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności istnieje dwustopniowy system odwoławczy. Od orzeczenia Zespołu Powiatowego przysługuje odwołanie do Wojewódzkiego, a do tego ostatniego do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

II. Lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
orzeka dla celu ustalenia prawa do renty. Osobom niepełnosprawnym lekarz orzecznik ZUS orzeka:

1. całkowitą niezdolności do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji - traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
2. całkowitą niezdolność do pracy - traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
3. częściową niezdolności do pracy oraz celowość przekwalifikowania - traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.

TRYB ODWOŁANIA: od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

III. Lekarz rzeczoznawca Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
orzeka o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy osób w gospodarstwie rolnym i uznaje je za niepełnosprawne, z tym że:

1. osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktuje się jako zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
2. pozostałe osoby traktuje się jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

TRYB ODWOŁANIA: od decyzji KRUS przysługuje odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

IV. Do 1998 r. istniały Komisje Inwalidztwa i Zatrudnienia,
jednak ich orzeczenia są nadal aktualne i obowiązują jeśli zostały wydane na okres stały. Osoby niepełnosprawne KIZ-y zaliczały do jednej z trzech grup inwalidów:

1. I grupy - jest równoznaczna ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
2. II grupy - jest równoznaczna z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
3. III grupy - jest równoznaczna z lekkim stopniem niepełnosprawności.

Równoważność zapisów stopni niepełnosprawności w obecnym i byłym systemie orzecznictwa przedstawia poniższa tabela.

Źródło: Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn. zm.), ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.), ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 z późn. zm.), ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.), rozporządzenie MGPiPS z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2003 r. Nr 139, poz. 1328).

Poradnik został utworzony w ramach projektu Prowadzenie Ośrodków Informacji i Poradnictwa dla Osób Niepełnosprawnych 2015 dofinansowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych